Musikkglede frå Oslo til Johannesburg: – Ei sjukt fin greie

Vi pratar om prosjektet Chords of Community, som Sætre er leiar for.

Eit utvekslingsprosjekt der musikkpedagogikk-studentar frå Noregs musikkhøgskule reiser til Johannesburg – og der studentar frå Wits University i Johannesburg reiser til Oslo.

– Det er veldig viktig for oss at studentane får internasjonal erfaring. Ikkje minst erfaring med å forhalde seg til verda utanfor Europa, forklarar prosjektleiaren.

I løpet av den ti dagar lange turen lagar studentane mellom anna fleirbruksarrangement som dei tek med seg og lærer bort til field bands ute i townshipa Soweto og Alexandra. Dette fungerer som ein praksisopplæring for studentane.

Tuva Sverkeli, som nettopp har fullført bachelorgraden sin i musikkpedagogikk, er blant dei som har delteke på prosjektet. Ho var på utveksing i 2023.

– Vi kunne peike oss ut éin sang, og så laga vi mange variantar av den i ulike vanskelegheitsgrader og slik. Til dømes kunne vi ha fire ulike alternativ til marimba, slik at ein kunne tilpasse vanskelegheitsgraden – men med dei same akkordane, slik at alle kunne delta.

Sverkeli fortel om eit miljø der det er lagt opp til inkludering, uavhengig av bakgrunn. Mellom anna kjem dei fleste deltakarane frå låginntektsfamiliar, slik at ingen eig sitt eiga instrument – men det er ikkje noko hinder. Musikkinstrument blir delt ut til alle.

– Det er meint som eit fritidstilbod for barn og unge, fortel Sverkeli.

– Mange av dei har lite å finne på, så det var tenkt både som gratis musikkundervisning, men samstundes eit alternativ til kriminalitet og å drive dank.

Instrumenta er donerte frå USA, og er førebels i ymse tilstand. Dei er gjerne i så dårleg forfatning at det slett ikkje er sikkert at instrumentet ditt er stemt i riktig toneart. Men spele på dei, gjer elevane likevel.

– Det var hol i stortromma og bulkar i messingen. Dei var hardt skadde, gamle og slitte. Men dei fekk jo lyd, seier ho.

– Det er tankevekkande at ein verkeleg tek det ein får. Det er veldig, veldig bra at instrumenta vart sendt vidare istaden for at dei blir kasta – men det er jo heilt vilt, eigentleg.

I spissen for heile opplegget står ein organisasjon som heiter Field Band Foundation. Dette er ein organisasjon som arbeider for sosial endring gjennom musikkaktivitetar, og har som filosofi at musikk skal vere tilgjengeleg for alle.

Field Band Foundation har hatt samarbeid med Norges Musikkorps Forbund i over 20 år, men det er dei siste åra at NMH har kobla seg på.

— Eg tykkjer det var ei heilt sjukt fin greie. Field Band Foundation er ein plattform som skapar arbeidsplassar, og at du ved å gå i field bands og delta aktivt der, så kan du òg få jobb der.

Akkurat det med å få jobb er inga sjølvfølge i Sør-Afrika, fortel prosjektleiar Sætre. Ifylgje han ligg arbeidsledigheita blant unge vaksne på rundt 50 % der til lands.

Ein skule for alle?

I Johannesburg får studentane innblikk i andre metodar enn dei naudsynt kjenner til frå heime i Noreg. Mellom anna skildrar Tuva Sverkeli musikkopplæringa i Noreg som langt meir oppskriftsbasert enn den ho var vitne til i Sør-Afrika.

– Det var sjukt spennande og godt for oss frå NMH å sjå at det finst andre måtar å gjere ting på, og at desse måtane fungerer. Det er veldig meiningsfullt, seier Tuva Sverkeli.

Dette er ei gjennomgåande oppleving, ifylgje Jon Helge Sætre.

– I løpet av desse turane er det mange som kjem i kontakt med grunnen til at ein valde å satse på musikk som leveveg i utgangspunktet – nemleg at det betyr noko for folk, seier han.

– Ein kjem i kontakt med djupt menneskelege verdiar og kjensler. Ei kjensle av å sjå seg sjølv utanfrå, seier han. Av å sjå at jobben ein gjer kan spele ei rolle for andre – og å spele musikk som bidreg til at ein får ein fin dag.

Sverkeli skildrar det å delta i musikkundervisninga i Johannesburg som «ekte lågterskel».

– Altså, vi forventa jo ting av dei som var der og spelte. Det var ikkje heilt frileik – dei konkurrerte og slike ting. Det var feitt å lære at det er mogleg å forvente og krevje noko, og likevel skape eit inkluderande gratistilbod.

Sverkeli trur at denne typen musikkundervisning treff breiare enn det den norske kulturskulen gjer. Grunnen til det meiner ho mellom anna ligg i utgangspunkta til elevane.

– Ein ser veldig tydeleg at det er dei same ein møter i kulturskulen. Det er ofte barn med veldig like utgangspunkt.

Det speglar seg att i kven som endar opp med å studere musikk seinare i livet også, meiner ho.

– På Musikkhøgskulen er jo vi som har foreldre med musikkbakgrunn overrepresenterte. Da står du att med eit system som berre får igjennom veldig like folk.

Ho meiner at vi i Noreg ikkje er flinke nok til å nå ut breitt og vidt.

– Vi seier at kulturskulen er for alle, men er han eigentleg det?

Vegen til mangfald

På Noregs musikkhøgskule sine nettsider, står det at eitt av måla til prosjektet er å erkjenne at musikkopplæring kan bli vesentleg betre når det gjeld inkludering og mangfald.

– Det er eit stort tema, seier prosjektleiaren.

– I høgare musikkutdanning handlar det jo både om kva sjangrar som er aktuelle å studere – det er mange sjangrar som ikkje er tekne inn i varmen. Men det handlar også om kva studentar som går der. Ein ser at studentmassen ikkje er så særleg mangfaldig i Europa – det er veldig mange kvite.

Sætre fortel at det ikkje berre er i Europa at dette er eit tema. Ein kan også sjå det i Sør-Afrika.

– Musikkstudia på universiteta er i stor grad bygd opp etter ein europeisk logikk. Det er på ein måte eit spor etter kolonitida – det er styringslogikken til den vestlege, klassiske musikken.

I Sør-Afrika er det nettopp tilgang til musikkopplæring det handlar om. På den måten kan slike field bands bidra til å tilgjengeleggjere musikk-scenen i landet, og opne opp for mangfald.

– Det er veldig mange som ikkje har musikkundervisning på noko nivå som helst. Anten fordi det er for dyrt, eller fordi det ikkje fins der folk bur.

I tillegg er det gjerne slik at musikk som foregår ute i lokalsamfunna – lokal, afrikansk musikk – ikkje blir anerkjent som musikk det er verdt å halde på med, fortel han.

Kva musikk er det som har status i Sør-Afrika?

– Det er litt vanskeleg å svare på for meg, men eg har iallfall lese at enkelte vil hevde at det som institusjonane driv med i stor grad er basert på anten vestleg klassisk musikk eller afroamerikansk jazzmusikk.

Høg rating og high stakes

Tuva Sverkeli, som er songar, fortel at ho har hatt stort utbytte av prosjektet både på den pedagogiske fronten, og på den utøvande fronten.

– Det var veldig spennande å vera borti andre rytmer enn eg er vand med. Ein kjem borti ein heilt annan groove og ei anna rytmeforståing.

Kanskje spesielt som klassisk songar, meiner Sverkeli at det er inspirerande.

– Eg er jo vant til at ting er ganske uptight, og klassisk musikk har mange stilistiske trekk som dei fleste opplever som reglar. Det er veldig basert på oppskrift. Så å jobbe med det på ein mykje friare måte, var veldig befriande. Det tek eg absolutt med meg som utøvar.

Chords of Community starta opp i 2021, og hadde sitt siste år skuleåret 2024/2025.

Jon Helge Sætre fortel at interessa for prosjektet har vore stor.

– Det har vore studentar frå ulike studieprogram – både kandidatstudentar og masterstudantar innanfor musikkpedagogikk. I tillegg har det vore deltakarar frå PPU, det eittårige lærarutdanningsstudiet.

Ifylgje ei spørjeundersøking frå internasjonalt kontor ved NMH, får slike studieturar som er såpass lange spesielt høg rating på betydning og verdi.

– Det er nok fordi ein reiser såpass langt, og opplever noko heilt annleis. Reiser ein til Tyskland eller Spania, er det sjølvsagt flott – men der kjenner ein seg nok meir att. Reiser ein til India eller Sør-Afrika, derimot, vil mange møte mykje dei aldri har opplevd før, seier Sætre.

– Det er også ganske high stake – det er ikkje alle som har reist så langt før. Det er fyrste gong for mange.

Sjølv om prosjektet slik ein kjenner det i dag, med utveksling, er over, skal det leve vidare gjennom det nye valfaget Community Music. Dette er eit fag der ein skal jobbe med ulike måtar å vera musikar på i lokalsamfunnet.

– Frå no i haust blir det ikkje meir utveksling til Sør-Afrika, men da finn ein andre prosjekt å jobbe med av liknande karakter.